آيا اول ماه مبارک رمضان و آخر آن با رؤيت هلال ثابت می‌ شود يا با تقويم، هرچند ماه شعبان سی روز نباشد؟
ج) اول يا آخر ماه رمضان با رؤيت شخص مکلّف يا با شهادت دو فرد عادل يا با شهرتی که مفيد علم است يا با گذشت سی روز و يا به وسيله حکم حاکم ثابت می‌ شود.
 در محل سكونت من بدون رويت هلال ماه و به صِرف گذشتن ۳۰ روز از شعبان جمعه را اول ماه رمضان اعلام نمودند، در حالی‌ كه اول شعبان هم به تحقيق معلوم نبود. لذا استدعا دارد تكليف حقير و ساير دوستان در استفاده از شب‌های پر فيض قدر و قرائت دعای روزانه و اعمال مخصوص برخی شب‌ها و روزها را معيّن فرماييد.
ج) بعد از گذشتن سی روز از ماه شعبان حکم به اول ماه رمضان می‌شود هرچند هلال ماه رمضان را نديده باشند، ليکن به شرط آن‌که اول ماه شعبان به طريق شرعی ثابت شده باشد وگرنه گذشت سی روز اعتبار ندارد. ليالی متبرّکه‌ی قدر وجود واحد مستمرّ است و در درک فضيلت شب قدر و درک فضيلت ادعيه‌ی خاصه‌ی زمان‌های خاصی از ماه مبارک رمضان، اگر خصوصيت زمان برای مکلّف محرز نباشد، می‌‌تواند با احتياط و تکرار عمل، آن فضيلت را درک کند.
 
 اگر پيش از ظهر اعلام كردند كه امروز اول ماه رمضان است؛ تكليف روزه آن روز چه می‌ شود؟
ج) اگر مبطلات روزه را مرتكب نشده، بنابر احتياط واجب بايد نيّت روزه کند و روزه بگيرد و بعداً نيز آن روز را قضا کند و اگر يكی از آنها را مرتكب شده، روزه او باطل است؛ ولی (به احترام ماه رمضان) بايد تا اذان مغرب از كاری كه روزه را باطل می‌ كند، خودداری نموده و بعد از ماه رمضان آن روز را قضا كند.
 
روزه در صورت عدم ثبوت اول ماه
 اگر تعيين اول ماه رمضان و عيد سعيد فطر به علت عدم امکان رؤيت هلال اول ماه به سبب وجود ابر در آسمان يا اسباب ديگر، ممکن نباشد و سی روز ماه شعبان يا ماه رمضان کامل نشده باشد، آيا برای ما که در ژاپن زندگی می‌ کنيم، جايز است که به افق ايران عمل کرده و يا به تقويم اعتماد کنيم؟ وظيفه ما چيست؟
ج) اگر اول ماه از طريق رؤيت هلال حتی در افق شهرهای مجاوری که اتحاد افق دارند، و يا از طريق شهادت دو فرد عادل و يا از طريق حکم حاکم ثابت نشود، بايد احتياط کرد تا اول ماه ثابت شود.
 
اختلاف نظر مراجع تقليد در ثبوت عيد فطر
اگر بين مراجع تقليد در ثبوت عيد فطر، اختلاف پيش آيد، وظيفه مكلف چيست؟ آيا هر مقلّد بايد به نظر مرجع تقليد خود مراجعه كند؟
ج) در ثبوت اول ماه تقليد راه ندارد، بلكه اگر شخص از گفته و اعلام نظر مرجع تقليد، اطمينان به رؤيت ماه پيدا كند، بايد روزه خود را افطار كند و اگر شك داشت، بايد آن روز را روزه بگيرد.

 
اطمينان به تولد ماه نو
اگر يقين و اطمينان به تولد هلال و قابل رؤيت بودنش پيدا شود، آيا تکيه و اعتماد بر آن حتى اگر در حال حاضر رؤيت نشود، امکان دارد؟
ج) اگر يقين به تولد هلال و قابل رؤيت بودن آن حاصل شود ـ يعنى به وجود ماه و امکان رؤيتش ـ علم به حلول ماه حاصل شده و آثار اول ماه بر آن مترتب مى‌‌شود، هر چند خود شخص فعلاً هلال را نديده باشد.

 
ملاک داخل شدن ماه جديد
. ملاک داخل شدن در ماه جديد چيست؟ آيا خارج شدن قمر از تحت‌الشعاع يا خارج شدن آن از محاق است يا اين که با شرط رؤيت هلال با چشم غيرمسلح مى‌ باشد و يا به شرط امکان رؤيتش؟
ج) معيار، خارج شدن ماه از تحت‌الشعاع و امکان رؤيتش ولو با چشم مسلح مى‌‌باشد.

 
عدم علم به امکان رؤيت هلال
اگر يقين به تولد ماه داشته باشيم ولى يقين نداشته باشيم که امکان رؤيتش هست، حکم چيست؟
ج) کفايت نمى‌‌کند.

 
استهلال
آيا استهلال در اول هر ماه واجب کفايى است يا احتياط واجب؟
ج) استهلال فى‌نفسه واجب شرعى نيست.

 
زمان رؤيت هلال
همان‌طور که مى‌‌دانيد، وضعيت هلال در آخر يا اول ماه به يکى از حالت‌هاى زير است:
الف. غروب هلال قبل از غروب خورشيد باشد.
ب. غروب هلال مقارن با غروب خورشيد باشد.
ج. غروب هلال بعد از غروب خورشيد باشد.
لطفاً بيان فرماييد کدام يک از حالات سه‌گانه فوق را مى‌‌توان براى تعيين اول ماه به حساب آورد؟
ج) در هر سه فرض، رؤيت هلال براى اثبات حلول ماه قمرى جديد از شبى که پس از رؤيت است کفايت مى‌‌کند.

 
در برخى از کشورها (مثل سوئد) امکان رؤيت هلال ماه شوال پس از غروب خورشيد تا دو سه روز بعد از رؤيت ماه نو در ايران منتفى مى‌‌باشد چون در اين مناطق ماه قبل از خورشيد غروب مى‌‌کند حال اگر در اين مناطق امکان رؤيت هلال قبل از غروب خورشيد وجود داشته باشد آيا همين مقدار براى اثبات هلال ماه شوال کفايت مى‌‌کند يا نه؟
ج) اطمينان به امکان رؤيت هلال پيش از غروب براى اثبات حلول ماه قمرى جديد از شبى که پس از رؤيت است، کافى است.

 
اتحاد افق و ملاك آن
آيا اتحاد افق در رؤيت هلال شرط است يا خير؟
ج) بلى شرط است.

 
هم افق به چه معنى مى‌‌باشد و نقاط هم افق چه نقاطى هستند؟
ج) مراد از «هم افق» مکانى است که از لحاظ امکان يا عدم امکان رؤيت با شهر مورد نظر، همسان باشد.
 
ثبوت هلال ماه نو در شهرهاى هم افق
اگر هلال ماه مبارك رمضان در شهرى ديده شود، آيا در شهرهاى ديگرى كه افق آنها يكسان بوده يا دو ساعت فرق دارند، اول ماه ثابت مى‌‌شود يا نه؟
ج) اگر ملازمه‌ى بين بلدين در امکان رؤيت هلال مُحرز باشد، براى‌ شهرهاى ديگر نيز كافى است؛ و صِرف اختلاف در وقت غروب ميزان نيست.

 
اعتماد بر افق مناطق ديگر
اگر روز بيست و نهم ماه در تهران و خراسان عيد باشد، آيا براى افرادى هم که در شهرى مانند بوشهر مقيم هستند، جايز است افطار کنند؟ با توجه به اين‌که افق تهران و خراسان با افق بوشهر يکى نيست.
ج) به‌طور کلّى اگر اختلاف بين افق دو شهر به مقدارى باشد که با فرض رؤيت هلال در يکى، هلال در ديگرى قابل رؤيت نباشد، رؤيت آن براى شهرهايى که احتمال رؤيت در آن به‌طور قطع و يقين منتفى باشد، کفايت نمى‌‌کند.
 
رؤيت هلال در بلاد شرقى
اگر ماه در انگليس ديده شود، آيا براى مردم کشورهايى که در غرب آن واقع شده است هم ثابت مى‌‌شود؟
ج) اگر رؤيت ماه در بلدى ملازم با رؤيت يا امکان رؤيت در بلد ديگر باشد، براى آن بلد ديگر هم کافى است، اما ممكن است در اثر اختلاف زياد در عرض جغرافيايى، رؤيت در بلد شرقى ملازم با امكان رؤيت در بلد غربى نباشد.
 
اگر ماه در كشورهاى شرقى رؤيت شود آيا براى كشورهاى غربى خودبه‌خود ثابت مى‌‌شود يا خير؟ و حدود آن چيست؟
ج) رؤيت در بلد شرقى گرچه غالباً ملازم با امكان رؤيت به طريق اولى در بلد غربى است، ليكن گاهى به ملاحظه‌ى اختلاف زياد در عرض جغرافيايى، چنين ملازمه‌اى منتفى است؛ و معيار كلّى ملازمه‌ى بين بلدين در امكان رؤيت هلال است.

 هم عرض بودن مناطق در رؤيت هلال
 شمال كانادا در عرض جغرافيايى انگليس قرار دارد، آيا با انگليس هم‌افق است؟
ج) صِرف هم‌عرض بودن كافى نيست، بلكه ميزان ملازمه بين رؤيت در يك بلد با امكان رؤيت در بلد ديگر است.

 اشتراك دو منطقه در شب
اگر يقين و اطمينان به تولد هلال و قابل رؤيت بودنش در غير كشور مكلّف پيدا شود، در صورتى كه آن كشور با كشور مكلّف در بخشى از شب مشترك باشد، آيا مى‌‌توان به اين رؤيت ترتيب اثر داد؟
ج) صِرف مشترك بودن دو كشور در بخشى از شب، براى اشتراك حكم كفايت نمى‌‌كند.

 
ملاك رؤيت هلال
رؤيت ماه نو با ابزار چه حکمى‌ دارد و آيا رؤيت تصوير هلال ماه با استفاده از دوربين مخصوص و انعکاس نور و بازخوانى اطلاعات ضبط شده توسط رايانه، براى اثبات اول ماه کفايت مى‌‏کند؟
ج) رؤيت با وسيله، فرقى با رؤيت به طريق عادى ندارد و معتبر است. ملاک آن است که عنوان رؤيت محفوظ باشد. پس رؤيت با چشم و با عينک و با تلسکوپ محکوم به حکم واحدند. اما در مورد انعکاس به رايانه که درآن صدق عنوان رؤيت معلوم نيست محل اشکال است.

/ راه‌هاى ثبوت اول ماه / شهادت دو فرد عادل به رؤيت هلال
 اگر چند نفر عادل شهادت بدهند كه دو نفر عادل ماه را ديده‌ اند؛ آيا اول ماه رمضان يا شوال ثابت می‌ شود؟
ج) خير، بايد دو نفر عادل خودشان برای انسان شهادت بدهند كه ماه را ديده‌ اند و اگر رؤيت ماه را با واسطه نقل كنند، كافی نيست؛ مگر آن‌كه از گفته آنان، اطمينان به رؤيت هلال پيدا شود.
 
اختلاف بيّنه در رؤيت هلال
اگر بين علمای يک شهر راجع به ثبوت هلال يا عدم آن اختلاف رخ دهد و عدالت آن‌ها هم نزد مکلّف ثابت بوده و به دقت همه آن‌ها در استدلال خود مطمئن باشد، وظيفه واجب مکلّف چيست؟
ج) اگر اختلاف دو بيّنه به‌صورت نفی و اثبات باشد، يعنی يکی مدعی ثبوت هلال و ديگری مدعی عدم ثبوت آن باشد، اين اختلاف موجب تعارض دو بينه و تساقط هر دو است، و وظيفه مکلّف اين است که هر دو نظر را کنار گذاشته و درباره افطار کردن يا روزه گرفتن به آن‌چه که مقتضای اصل است، عمل نمايد.
ولی اگر بين ثبوت هلال و عدم علم به ثبوت آن اختلاف داشته باشند، به اين صورت که بعضی از آن‌ها مدعی رؤيت هلال باشند و بعضی ديگر مدعی عدم مشاهده آن، قول کسانی که مدعی رؤيت هلال هستند، در صورت عادل بودن، حجت شرعی برای مکلّف است و بايد از آن متابعت کند، و همچنين اگر حاکم شرعی حکم به ثبوت هلال نمايد، حکم وی حجت شرعی برای همه مکلفين است و بايد از آن پيروی کنند.
 
/ راه‌هاى ثبوت اول ماه / اطمينان پيدا كردن به رؤيت هلال
اعلام رؤيت هلال از راديو و تلويزيون

اگر هلال ماه شوال در يک شهر ديده نشود، ولی تلويزيون و راديو از حلول آن خبر دهند، آيا کافی است يا تحقيق بيشتری واجب است؟
ج) اگر مفيد اطمينان به ثبوت هلال گردد يا صدور حکم به هلال از طرف ولی فقيه باشد، کافی است و نيازی به تحقيق نيست.
 
 
حدس به رؤيت از گفته ديگران
 اگر از گفته عده‌ ای حدس بزنيم كه فردا عيد فطر است، آيا می‌ توانيم روزه بگيريم؟
ج) تا هنگامی‌ كه برای شخص اطمينان پيدا نشود كه فردا عيد فطر و اول شوال است، نمی‌ تواند روزه را افطار كند.
 
اطمينان به صحّت محاسبات نجومی‌
اگر اطمينان شخصی به صحّت محاسبات نجومی‌ در تولد ماه و قابل رؤيت بودنش با چشم عادی (غيرمسلح) حاصل شود، آيا می‌‌شود در اثبات ماه رمضان يا عيد مثلاً بر اين اطمينان اعتماد کرد؟ مخصوصاً اگر چنين گفته‌ای از متخصصين و اهل خبره در اين خصوص صادر شده باشد.
ج) صِرف اطمينان به صحت محاسبات نجومی‌ اعتباری ندارد؛ ولی اگر اطمينان به وجود هلالِ قابل رؤيت حاصل شود، بايد شخص بر اين علم و اطمينان خودش ترتيب اثر دهد.

 
 تبعيت از دولت غير اسلامی‌ در رؤيت هلال
اگر تبعيت از اعلام رؤيت هلال توسط يک دولت جايز شد، و آن اعلام معياری علمی‌ برای ثبوت هلال سرزمين‌های ديگر را تشکيل دهد، آيا اسلامی‌ بودن آن حکومت شرط است، يا اين‌که عمل به آن حتی اگر حکومت ظالم و فاجر هم باشد، ممکن است؟
ج) ملاک در اين مورد، حصول اطمينان به رؤيت در منطقه‌ ای است که نسبت به مکلّف کافی محسوب می‌ شود.
 
 
تبعيت از اهل سنت در رؤيت هلال
آيا تبعيت از عربستان سعودی در تعيين روز دهم ذی‌ حجه (عيد قربان) واجب است؟ يا اين که می‌‌شود در اين مسأله مخالفت کرد؟
ج) برای حجّاج، عمل طبق ثبوت هلال نزد قاضی اهل سنت و حکم به رؤيت آن، مجزی است.



تعيين اول ماه با خصوصيات هلال در شب‌های بعد
آيا کوچکی هلال و باريک بودن و اتصاف آن به خصوصيات هلال شب اول، دليل بر اين محسوب می‌ شود که شب قبل شب اول ماه نبوده، بلکه شب سی‌ ام ماه قبلی بوده است؟ اگر عيد برای شخصی ثابت شود و از اين راه يقين پيدا کند که روز قبل عيد نبوده، آيا قضای روزه روز سی‌ ام ماه رمضان را بايد به‌جا آورد؟
ج) مجرّد کوچکی و پايين بودن هلال يا بزرگی و بالا بودن و يا پهن يا باريک بودن آن دليل شرعی شب اول يا دوم بودن نيست، ولی اگر مکلّف از آن علم به چيزی پيدا کند بايد به مقتضای علم خود در اين زمينه عمل نمايد.
 
 
آيا استناد به شبی که در آن ماه به‌صورت قرص کامل است (شب چهاردهم) و اعتبار آن به عنوان دليل برای محاسبه اول ماه جايز است تا از اين راه وضعيت يوم‌الشک معلوم شود که مثلاً روز سی‌ام ماه رمضان است و احکام روز ماه رمضان بر آن مترتّب شود، مثلاً بر کسی که اين روز را بر اساس بيّنه روزه نگرفته، حکم به وجوب قضای روزه شود و کسی هم که به دليل استصحاب بقای ماه رمضان روزه گرفته، بری ء‌الذمّه باشد؟
 ج) امر مذکور حجت شرعی بر آن‌چه ذکر شد، نيست، ولی اگر مفيد علم به چيزی برای مکلّف باشد، واجب است که طبق آن عمل نمايد.

/ راه‌هاى ثبوت اول ماه / حكم حاكم در اعلام اول ماه
اين‌كه گفته می‌‌شود مجتهد بايد در مورد رؤيت هلال حكم دهد تا برای همگان لازم‌الاجرا باشد منظور چيست؟ و چه كسانی را شامل می‌‌شود؟
ج) منظور اظهار نظر و رأی راجع به اول ماه است و صِرف ثبوت ماه نزد وی حكم نيست. و منظور از حاكم، مجتهد جامع‌الشرايط و در درجه اول ولیّ فقيه است.

تبعيت از ولی فقيه بر ثبوت هلال
 اگر ولیّ امر مسلمين حکم نمايد که فردا عيد است و راديو و تلويزيون اعلام کنند که هلال در چند شهر ديده شده است، آيا عيد برای تمامی‌ نواحی کشور ثابت می‌ شود يا فقط برای شهرهايی که ماه در آن‌ها ديده شده و شهرهای هم افق با آن‌ها، ثابت می‌ گردد؟
ج) اگر حکم حاکم شامل همه کشور باشد، حکم او شرعاً برای همه شهرها معتبر است.

همان‌گونه که می‌ دانيد اکثر فقهای بزرگوار پنج راه برای ثبوت اول ماه شوال در رساله‌ های عمليه خود بيان کرده‌ اند که ثبوت نزد حاکم شرع در ضمن آن‌ها نيست، بنا بر اين چگونه بيشتر مؤمنين به مجرد ثبوت اول ماه شوال نزد مراجع، روزه خود را افطار می‌ کنند؟
ج) تا حاکم حکم به رؤيت هلال نکرده، مجرد ثبوت هلال نزد او، برای تبعيّت ديگران از وی کافی نيست، مگر آن‌که اطمينان به ثبوت هلال حاصل نمايند.

 
اطلاع به حاكم شرع در صورت رؤيت هلال
اگر شخصی هلال ماه را ببيند و بداند که رؤيت هلال برای حاکم شرع به هر علتی ممکن نيست، آيا او مکلّف است که رؤيت هلال را به حاکم اطلاع دهد؟
ج) اعلام بر او واجب نيست مگر آن‌که ترک آن مفسده داشته باشد.


اختلاف افق محل حاکم و مقلّد
 آيا حكمی‌ كه حاکم در خصوص اول ماه صادر می‌‌کند برای كسانی كه افق محل زندگيشان تفاوت زيادی با افق محل آن مجتهد دارد نيز، لازم الاجرا می‌‌باشد؟
ج) حكم حاکم برای بلادی كه بين رؤيت هلال در بلد او و امكان رؤيت در آن بلاد ملازمه نيست، ساری نمی‌‌باشد.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا